muscle cramps
ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਕ੍ਰੈਂਪ (MUSCLE CRAMP)
ਕ੍ਰੈਂਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਣ ਵਾਲੀ, ਦਰਦਨਾਕ, ਬੇ-ਇਖਤਿਆਰ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਜਾਂ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਿਕੁੜਨ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਚ “ਚਾਰਲੀ ਹੋਰਸ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੇਸਿੰਗ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਇਸ ਆਮ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੀ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕ੍ਰੈਂਪ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅੱਗੇਲੇ ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ (ਕੰਧੇ ਤੋਂ ਕੁਹਣੀ ਤੱਕ), ਧੜ (ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਨਾਲ), ਅਤੇ ਪਿੱਛਲੇ ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ (ਕੁੱਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਗੋਡੇ ਤੱਕ) ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਹੀ ਕ੍ਰੈਂਪ ਪੇਟ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਹੇਠਲੇ ਪੈਰਾਂ ਜਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੈਂਪ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਬਾਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਚਿੰਤਾ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਤਣਾਅ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਦੌੜ ਦੌਰਾਨ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 300 ਯਾਰਡ ਬਾਅਦ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਦੌੜ ਦੇ ਅੰਤ ‘ਤੇ ਕੈਚਿੰਗ ਏਰੀਆ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ ਪੱਧਰ ਆਪਣੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
⸻
ਕਲੀਨਿਕਲ ਲੱਛਣ (Clinical Signs)
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ(ਆਂ) ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਜਾਂ ਸਖ਼ਤ ਗੁੱਛੇ ਵਾਂਗ ਸਿਕੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ 30 ਸੈਕਿੰਡ ਤੋਂ 3–4 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਦੀ ਆਕਾਰਕ ਰਚਨਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ—ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਬਾਹਰ ਉਭਰਦੀ ਹੈ, ਕਈ ਵਾਰ ਖੋਖਲੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਮੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕ੍ਰੈਂਪ ਅਕਸਰ ਦਰਦ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਜਾਂ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਕੁੱਤਾ ਚੀਕ ਜਾਂ ਰੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਲੱਤ ਦੀ ਚਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਲੰਗੜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਲੱਤ ਚੁੱਕ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੈਰ ਘਸੀਟ ਸਕਦਾ ਹੈ।
⸻
ਕ੍ਰੈਂਪ ਦੇ ਕਿਸਮਾਂ
ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਪੱਕਾ ਕਾਰਨ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਪਰ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਵਿੱਚ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਸਪਾਜ਼ਮ ਦੇ 5 ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ: 1. ਡੀਹਾਈਡ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕ੍ਰੈਂਪ • ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟਰੋਲਾਈਟ ਦੇ ਘਾਟ ਕਾਰਨ। • ਤਸ਼ਖੀਸ: ਕਲੀਨਿਕਲ ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਖੂਨ ਟੈਸਟ (ਹੈਮੋਕੰਸਨਟ੍ਰੇਸ਼ਨ / ਇਲੈਕਟਰੋਲਾਈਟ ਚੇਂਜ)। 2. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਘਾਟ ਕ੍ਰੈਂਪ • ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਜਾਂ ਵਿੱਟਾਮਿਨ D ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਪੱਧਰ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। • ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਲਕ ਜਾਂ ਚਾਰਡ (silver beet) (ਇੱਕ ਕੱਪ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ) ਦੇਣ ਨਾਲ ਆਕਸਾਲਿਕ ਐਸਿਡ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਲੂਣ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। • ਤਸ਼ਖੀਸ: ਖੂਨ ਟੈਸਟ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ/ਦਵਾਈ ਇਤਿਹਾਸ। 3. ਮੈਟਾਬੋਲਿਕ ਕ੍ਰੈਂਪ • ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੰਜਾਈਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਖਰਾਬੀ (ਟ੍ਰੇਸ ਐਲੀਮੈਂਟ ਘਾਟ ਜਾਂ ਐਸਿਡੋਸਿਸ ਕਾਰਨ)। • ਤਸ਼ਖੀਸ: ਕਲੀਨਿਕਲ ਮੁਆਇਨਾ, ਇਤਿਹਾਸ, ਯੂਰੀਨ ਟੈਸਟ, ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਇੰਜਾਈਮ ਪੱਧਰ (ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰੀਏਟੀਨ ਫਾਸਫੋਕਾਇਨੇਜ਼)। 4. ਸਰਕੂਲੇਟਰੀ ਕ੍ਰੈਂਪ • ਛੋਟੀਆਂ ਧਮਨੀਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਜਾਂ ਸਪਾਜ਼ਮ ਕਾਰਨ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਘਾਟ। • ਕਾਰਨ: ਚੋਟਾਂ, ਨੀਲ, ਸਕਾਰਿੰਗ ਆਦਿ। • ਤਸ਼ਖੀਸ: ਕਲੀਨਿਕਲ ਮੁਆਇਨਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ। 5. ਨਰਵਸ ਕ੍ਰੈਂਪ • ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਰਵਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ। • ਕਾਰਨ: ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ, ਡੂੰਘੀ ਚੋਟ ਜਾਂ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ (ਹਲਕੇ ਮਿਰਗੀ ਵਰਗੇ ਲੱਛਣ)। • ਕੁਝ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਆਪਣੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਜਾਂ ਤਣਾਓ-ਭਰੇ ਸੁਭਾਉ ਕਰਕੇ ਵੀ ਵੱਧ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। • ਤਸ਼ਖੀਸ: ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੈਰੀਫਿਰਲ ਨਰਵ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ।
⸻
ਹੋਰ ਕਾਰਨ • ਵੱਧ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟ ਖੁਰਾਕ (ਬ੍ਰੇਕਫਾਸਟ ਸੀਰੀਅਲ, ਬ੍ਰੈੱਡ) ਕਈ ਵਾਰ ਕ੍ਰੈਂਪ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। • ਲੱਛਣ: ਦੌੜ ਮਗਰੋਂ ਪਿੱਠ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕੱਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਤੁਰਨ ਨਾਲ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। • ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟ ਘਟਾਉਣ ਨਾਲ ਸੁਧਾਰ। • ਵਿਰਾਸਤੀ ਬਿਮਾਰੀ – Exercise-Induced Malignant Hyperthermia • ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਸਧਾਰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਵਿਆਯਾਮ ਨਾਲ ਹੀ ਕ੍ਰੈਂਪ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। • ਲੱਛਣ: • ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਪੈਂਟਿੰਗ, • ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 42°C ਤੱਕ ਵੱਧਣਾ, • ਕ੍ਰੈਂਪਿੰਗ, • ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਲਰਜ਼ਦਾਰ ਚਾਲ। • Halothane anesthesia ਜਾਂ ਕੈਫੀਨ ਨਾਲ ਹਾਲਤ ਬਦਤਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। • ਰੇਸਿੰਗ ਗ੍ਰੇਹਾਉਂਡ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨਿਕੰਮੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
⸻
ਇਲਾਜ (Treatment) • ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰੈਂਪ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਇਕੋ ਇਲਾਜ ਸਭ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। • ਕ੍ਰੈਂਪ ਦੇ ਸਮੇਂ: • ਗਰਮੀ ਲਗਾਉਣਾ, • ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣਾ, • ਡੂੰਘੀ ਮਾਲਿਸ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤੁਰੰਤ ਥੇਰੇਪੀ ਹੈ। • ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ: • ਵੈਟਰੀਨਰੀ ਡਾਕਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਸ਼ਖੀਸ, • ਖੁਰਾਕ/ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਜਾਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ।